شایان ذکر است که ایده ” هوش هیجانی” پس از ۵۰ سال بار دیگر توسط گاردنر (۱۹۸۳)، استاد روان شناسی دانشگاه هاروارد دنبال شد. گاردنر هوش را مشتمل بر ابعاد گوناگون(زبانی، موسیقیایی، منطقی، ریاضی، جسمی، میان فردی و درون فردی) می‌داند. او وجوه شناختی مختلفی را با عناصری از هوش غیر شناختی یا به گفته خودش “شخصی” ترکیب ‌کرده‌است. بعد غیر شناختی (شخصی) مورد نظر گاردنر مشتمل بر دو مؤلفه‌ کلی است که وی آن‌ ها را با عناوین استعدادهای درون روانی و مهارت‌های (میان فردی) معرفی می‌کند. به نظر گاردنر، هوش هیجانی متشکل از دو مؤلفه‌ زیر است:

 

• هوش درون فردی: که به توانایی درک و فهم دیگران اشاره دارد و می‌خواهد بداند چه چیزهایی انسان‌ها را بر می‌انگیزند، چگونه فعالیت می‌کنند و چگونه می‌توان با آن ها همکاری داشت.

 

• هوش میان فردی: به نظر گاردنر فروشندگان، سیاست مداران، معلمان، متخصصان بالینی و رهبران مذهبی موفق احتمالاً از هوش میان فردی بالایی برخوردارند(گلمن، ۱۹۹۵).

 

روان شناسان در قلمرو فعالیت‌های پژوهشی خود علاوه بر این دو نوع هوش، به انواع دیگری از هوش نیز پی برده و به طور کلی آن ها را به سه گروه به شرح زیر تقسیم کرده‌اند:

 

۱٫ هوش انتزاعی: منظور توانایی درک و فهم حل مسائل از طریق نمادهای کلامی و ریاضی است.

 

۲٫ هوش عینی: منظور توانایی درک و فهم و حل مسائل از طریق دستکاری و به‌کارگیری اشیا است.

 

۳٫ هوش اجتماعی: منظور توانایی درک و فهم دیگران و ایجاد ارتباط ‌با آنها است.

 

مایر و سالوی^[۲۶] (۱۹۹۷) «هوش هیجانی» را نوعی هوش اجتماعی و مشتمل بر توانایی کنترل هیجان‌های خود و دیگران و تمایز بین آن ها و استفاده از اطلاعات برای راهبرد تفکر و عمل دانسته و آن را متشکل از مؤلفه‌‌های “درون فکری” و “میان فردی” گاردنر می‌دانند و در پنج حیطه به شرح زیر خلاصه می‌کنند.

 

۱٫ خودآگاهی^[۲۷]: به معنای آگاهی از خویشتن خویش توان خودنگری و تشخیص دادن احساس‌های خود به همان گونه‌ای است که وجود دارد.

 

۲٫ اداره هیجان‌ها^[۲۸]: به معنای اداره یا کنترل هیجان‌ها، کنترل احساسات به روش مطلوب و تشخیص منشاء این احساسات و یافتن راه‌های اداره و کنترل ترس‌ها و هیجان‌ها و عصبانیت‌ها و امثال آن است.

 

۳٫ خود انگیزی^[۲۹]: به معنای جهت دادن و هدایت عواطف و هیجان‌ها به سمت و سوی هدف، خویشتن داری هیجانی و به تأخیر انداختن خواسته‌ها و بازداری تلاش هاست.

 

۴٫ هم حسی^[۳۰]: به معنای حساسیت نسبت به علایق و احساسات دیگران و تحمل دیدگاه‌های آنان و بهادادن به تفاوت‌های موجود بین مردم در رابطه با احساسات خود نسبت به اشیا و امور است.

 

۵٫ تنظیم روابط^[۳۱]: به معنای اداره هیجان‌های دیگران و برخورداری از کفایت‌های اجتماعی و مهارت‌های اجتماعی است.

 

۲-۱-۲ مؤلفه‌‌های اصلی و عوامل تشکیل دهنده هوش عاطفی

 

بار-آن^[۳۲] (۱۹۸۵) به دنبال دو دهه پژوهش درباره هوش عاطفی ۱۵ خرده مقیاس زیر را مورد توجه قرار می‌دهد:

 

الف) مؤلفه‌‌های درون فردی^[۳۳]: توانایی‌های شخص را در آگاهی از هیجان‌ها و کنترل آن ها مشخص می‌کند.

 

1. 1. خودآگاهی عاطفی (هیجانی)^[۳۴]: میزان آگاهی فرد از احساسات خویش و درک و فهم این احساسات را بررسی می‌کند.

 

1. 1. جرات‌مندی^[۳۵]: ابراز احساسات، باورها، افکار و دفاع منطقی و مطلوب از حق و حقوق خویشتن را مورد بررسی قرار می‌دهد.

 

1. 1. حرمت نفس^[۳۶]: توان خودآگاهی و درک و پذیرش خویش و احترام به خود را بررسی می‌کند.

 

1. 1. خودشکوفایی^[۳۷]: توانایی تشخیص استعدادهای ذاتی و استعداد انجام دادن کارهایی را که شخص می‌تواند و می‌خواهد و از انجام دادن آن ها لذت می‌برد، بررسی می‌کند.

 

1. استقلال عمل^[۳۸]: توانایی خود رهبری، خویشتن داری فکری و عملی و رهایی از وابستگی‌های هیجانی را بررسی می‌کند.

ب) مؤلفه‌‌های سازگاری: انعطاف پذیری و توان حل مسئله و واقع گرایی شخص را مورد بررسی قرار

 

می‌دهد.

 

۱٫ آزمون واقعیت: توانایی ارزیابی رابطه بین تجربه عاطفی و عینیت‌های موجود را بررسی می‌کند.

 

۲٫ انعطاف‌پذیری: توانایی کنار آمدن با هیجان‌ها، افکار و رفتارهای فرد را در شرایط و موقعیت

 

متغیرهای مختلف بررسی می‌کند.

 

۳٫ حل مسئله: توانایی تشخیص و تعریف مشکلات و خلق و کاربست راه حل‌های مؤثر را مورد مطالعه

 

قرار می‌دهد.

 

پ) مؤلفه‌‌های خلق و خوی عمومی کلی: نشاط و خوش بینی فرد را مورد بررسی قرار می‌دهد.

 

۱٫ خوش بینی: توانایی توجه به جنبه‌های روشن‌تر زندگی و حفظ نگرش مثبت را حتی هنگام وجود

 

احساسات منفی و ناخوشایند مورد بررسی قرار می‌دهد.

 

۲٫ نشاط: توانایی احساس رضایت از زندگی، احساس رضایت از خود و دیگران، سرزندگی و ابراز

 

احساسات مثبت را بررسی می‌کند.

 

ت) مؤلفه‌‌های میان فردی: توانایی‌های شخص را برای سازگاری با دیگران و مهارت‌های اجتماعی بررسی

 

می‌کند.

 

۱٫ هم حسی: توان آگاهی از احساسات دیگران و درک و تحسین آن احساسات را بررسی می‌کند.

 

۲٫ مسئولیت اجتماعی: توانایی فرد را در معرفی خود به عنوان عضوی مفید و سازنده و دارای حس

 

همکاری در گروه اجتماعی خویش را مورد بررسی قرار می‌دهد.

 

۳٫ روابط بین فردی: توانایی ایجاد و حفظ روابط رضایت بخش متقابل که نزدیکی عاطفی، صمیمیت و

 

داد و ستد مهرآمیز از ویژگی‌های آن است را بررسی می‌کند.

 

ث) مؤلفه‌‌های کنترل تنش‌ها:^[۳۹]

 

۱٫ تحمل تنشها: ^[۴۰]توان تحمل فرد را در برابر رویدادهای ناخوشایند و شرایط تنش‌زا و هیجان‌های شدید بررسی می‌کند.

 

۲٫ کنترل تکانه‌ها :^[۴۱] توانایی مقاومت فرد را در برابر تنش‌ها یا وسوسه و کنترل هیجان‌های خویش

 

بررسی می‌کند.

 

۲-۱-۳ شکل‌گیری هوش عاطفی

 

شکل‌گیری اجزای هوش عاطفی، ابتدا در سال‌های اولیه زندگی کودک انجام می‌گیرد، اگرچه شکل‌گیری این ظرفیت‌ها در خلال سال‌های مدرسه نیز ادامه پیدا می‌کند. تمام مبادلات کوچک میان والدین و فرزند، دارای زیر مجموعه‌ای عاطفی است و تکرار این پیامها در طی سالیان به شکل‌گیری دیدگاه‌ها و توانایی‌های عاطفی اساسی در کودکان می‌ انجامد.

 

سند در تجارت از چارچوب قانون مدنی خارج شده و یک نظام وجودی جدیدی از آن احساس می‌شود. از حالت کاغذی که به عنوان ابزار اثباتی است خارج شده و این سند که در چارچوب قانون مدنی استقلالی ندارد در قانون تجارت وصف تجریدی کسب می‌کند و مزایایی به خود می‌گیرد و آن را از وصف ساده اسناد عادی در قانون مدنی جدا می‌کند.

 

سندتجاری در قانون ایران تعریف نشده است؛ مصادیق آن نیز تبیین نگردیده است وبه همین جهت در رابطه با یک امر بدیهی در بیان تعریف ومصادیق اسناد تجاری بین حقوق ‌دانان ‌و نتیجتاً در کاربرداین سنداختلاف آرای به چشم می‌خورداما در تئوری می‌توان برای سندتجاری دو مفهوم عام وخاص قائل شد. در مفهوم عام و وسیع ، هر سند یا نوشته‌ای که در امر تجارت کاربرد داشته باشد می‌تواند سند تجاری قلمداد گردد. از این منظر، اسنادی از قبیل سفته، چک، برات، اوراق سهام، اوراق قرضه، اعتبارات اسنادی، ضمانت نامه بانکی، انواع بارنامه شامل بارنامه هوایی، دریایی، ریلی، زمینی، رسید پستی وسیاهه تجارتی (فاکتور)، بیمه نامه، قبض انبار وامثال این که در تجارت کاربرد دارند، اسنادتجاری محسوب می‌شوند.

 

اگر چه قانون‌گذار در ماده ۷۰۱ لایحه جدید قانون تجارت که در کمیسیون حقوقی بررسی شده و اکنون در شورای نگهبان در دست بررسی است اسناد تجاری را اینگونه تعریف ‌کرده‌است:«سند تجاری سندی است که شکل آن مطابق قانون تنظیم می‌شود و به موجب آن تعهد مستقل پولی یا غیر پولی بر عهده صادر کننده و یا دیگری ایجاد می‌گردد» تعریفی که خالی از اشکال نیست و عمده ایراد آن این است که تا حدودی به اعتبار اسناد تجاری به معنای خاص که دارای وصف جایگزینی هستند خدشه‌ای غیر منطقی وارد می‌کند چرا که وقتی می‌گوید:«تعهد غیر پولی» هم می‌تواند در این سند گنجانده شود شاید به ذهن برسد که فرضا یک نقاش یا یک پیمانکار باید بتواند برای ضمانت انجام کار خود چک یا سفته صادر کند و یا اینکه به موجب یک طغری سفته یا برات تعهد به احداث یک بنا یا طراحی یک نقاشی نماید، مگر اینکه بگوییم این عبارت قانون‌گذار منصرف از اسناد تجاری به معنای خاص است و شامل فرضا قبض انبار ویا اوراق قرضه و…می شود چرا که مقررات و تعاریف خاص اسناد تجاری مثل برات، سفته و چک در همین قانون صرفا به تصریح مبلغ و وجه در آن ها اشاره می‌کنند نه تعهد غیر پولی.

 

در مفهوم خاص، اسنادی که مورد حمایت وتوجه خاص قانون‌گذار قرار گرفته وعلاوه بر کاربرد تجارتی دارای ویژگی خاص تجارتی نیز می‌باشند، اسناد تجارتی نامیده می‌شوند.با توجه به قانون تجارت ،عرف تجاری و قواعد حاکم بر اسناد تجاری به نظر می‌رسد سه اصل در امر تجارت حائز اهمیت است: ۱-سرعت۲-سهولت ۳-امنیت. تحقق این سه اصل در دنیای تجارت، از طریق اسناد مدنی امکان پذیر نیست، «چرا که در حقوق مدنی سند تنها وسیله و دلیل کتبی وجود طلب، حق یا دین ویا تعهد است؛ سند رسمی مستلزم انجام تشریفات خاص وصرف هزینه و وقت می‌باشدوصرف انتقال سند به دیگری دلیل انتقال طلب نخواهد بود؛مگر آنکه قرارداد انتقال بین طلبکار قدیم ‌و جدید تهیه ‌و امضا گردد. ‌از طرف‌ دیگر این قرارداد از نظر طلبکار قدیم ‌و جدید زیاد اطمینان بخش نمی باشد؛زیرا بدهکار ممکن است به تهاتر یا به بطلان وفسخ ویا به عیوب رضا وسایر ایرادات، استناد نماید.در مقابل (حقوق تجارت به منظور تسهیل در گردش ثروت ورفع مشکلات انتقال طلب، سند تجاری را به وجود آورده تا تامین بیشتری به دارنده آن اعطا نماید. این سند به آسانی قابل استفاده بوده وتشریفات حقوق مدنی در آن رعایت نمی گردد وبدین ترتیب اعتبارات به سهولت از یک نفر به دیگری منتقل می‌شود وتاجرمی تواند به جای وجه نقد چنانچه به کالا ویا انجام خدمت نیاز داشته باشد از سند تجاری استفاده نمایدودریافت کننده سند مذبور نیز به نوبه خود می‌تواند اعتبار منعکس در سند مورد بحث را به آسانی به دیگری انتقال دهد ویا در صورت نیاز به پول نقد به بانک مراجعه و وجه مورد نیاز خود را دریافت نماید».^[۵۷]

 

لذا اقتضای نیازهای تجاری سبب رواج اسنادی در جامعه و بین تجار شده است که با متصف شدن به یک سری ویژگی‌های خاص ‌و حمایت‌های قانون‌گذار، اجرای سریع ‌و آسان واطمینان بخش روابط تجاری و صدوروگردش این اسناد را محقق می‌سازد و در مفهوم خاص تنها برات، سفته (فته طلب)وچک به ‌عنوان سندتجاری شناخته می‌شوند.لذاست که بعضی حقوق ‌دانان در مقام تحلیل تفاوت های سند عادی تجاری با عادی غیر تجاری، به تفاوت ‌آنها از حیث شکل، تاریخ، مکان، حجیت، موضوع، قوه اجرائی، نحوه و چگونگی وصول، قابلیت گردش، مرور زمان و اوصاف اشاره می‌کنند.^[۵۸]

 

د-امتیازات اسناد تجاری

 

اصل سرعت لازمه تجارت است.زیرا انعقاد قراردادها و اجرای آن ها نیاز به سرعت دارد و هر قدر سرمایه ها سریعتر گردش کند به همان اندازه شرکت‌های تجاری و یا خدماتی و دیگر بنگاه‌های اقتصادی فعال‌تر می‌شوند و به تبع آن رفاه جامعه بهتر تامین می‌شود. از آنجا که تاجر روزانه چندین معامله می‌کند و عملیات بازرگانی همیشه به قصد انتفاع صورت می‌پذیرند و تولید در سطح انبوه قرار می‌گیرد و نفع بازرگانان را تامین می‌کند، این خصیصه جذب نفع از خصوصیات نفع بازرگانی است.

سرعت در معاملات تجاری عنصری لازم و ضروری است. تمام تلاش تاجر این است که کالا را به موقع تحویل دهد و به سرعت به پول خود دست یابد. اگر عملیات تجاری با سرعت صورت نگیرد چه بسا که بازرگان را دچار ورشکستگی نماید که خود برای جامعه و مردم معضلی بزرگ است.پس احتیاج به قواعد خاصی در زمینه تجارت وجود دارد که هم سرعت و امنیت را تامین کند و هم تاجر بتواند اعتبار کسب کند و از طرف دولت نیز حمایت شود. به نظر می‌رسد اسناد تجاری تا حدودی بتواند‌این نیاز را رفع کند.

 

اسناد تجاری وسیله سهل و مناسبی برای تحصیل اعتبار می‌باشند و اصل سرعت به تنهایی قادر به تامین اهداف حقوق تجارت نیست. چون سرعت همیشه با مخاطراتی همراه است، لذا تقویت اعتبار نقش مهمی برای بازرگان دارد. تاجری که جنس را می‌خرد و صاحب کارخانه‌ای که جنس را تهیه می‌کند در موقع خرید جنس یا خرید مواد اولیه اغلب پول کافی در اختیار ندارد، لذا متوسل به برات و سفته می‌شود و ‌به این طریق کسب اعتبار می‌کند.
‌بنابرین‏ سوای نص قانونی مبنی بر عدم اختصاص دین یا ‌محکوم به مورد ادعای اعسار به اسناد تجاری، ویژگی ها وامتیازات خاصی که قانون‌گذار برای اسناد تجاری لحاظ کرده‌اند نیز مبین عدم امکان درخواست اعسار نسبت به ‌محکوم به دین ناشی ‌از اسناد تجاری است، مگر اینکه دارنده سند با اعطاء مهلت پیش نهاد شده از جانب صادرکننده و یا دیگرمدیونین موافقت نماید که در این صورت نیز موضوع از مبحث اعسار واعطاء مهلت از جانب محکمه خارج می‌باشد ومورد آن اجرای مقررات حاکم بر توافق وقرارداد طرفین دعوانزد مرجع رسیدگی که یک مرجع رسمی است می‌باشد وکذا با اعطاء مهلت از جانب دارنده سند به احد از کسانی که در سند تجاری قبولی نوشته ‌و امضا زده‌اند ونیز طرف دعوا قرار گرفته‌اند بدون رضایت دیگر ظهرنویسان (حتی اگر در محکمه و در قالب ماده ۲۶۹ ق.ت. باشد)به موجب ماده ۲۵۷ق.ت حق رجوع نخواهد داشت. چرا که به موجب ماده مذبور‌: اگر دانده برات به کسی که قبولی نوشته مهلتی برای پرداخت بدهد به ظهرنویس های ماقبل خود وبرات دهنده که به مهلت مذبور رضایت نداده‌اند حق رجوع نخواهد داشت.

 

اما در آنچه که به دنبال تلاش های علمی قابل ملاحظه ای که در دهه های اخیر صورت گرفته و در پی توضیح سنجش جو اجتماعی مدارس بوده بحث سلامت سازمانی جلب نظر می‌کند.

 

سلامت سازمانی یکی از گویا ترین وبدیهی ترین شاخص های اثر بخشی سازمانی است در یک سازمان سالم مدیر رفتاری کاملا دوستانه وحمایتگر با کارکنان درسازمان دارند وبه طور مؤثری کارهارا انجام می‌دهند. سازمان سالم به ایجادرویه های جدید،حرکت به سوی ‌هدف‌های‌ تازه ،تولید فرآورده های نو ،دگرگون سازی خود و ومتفاوت شدن به مرور زمان گرایش دارد یا میتوان گفت به جای ثابت ‌و یکنواخت ماندن ،رشد وتوسعه پیدا کرده و تفسیر می‌یابد.بازسازی ونوسازی خویش خصیصه سلامت سازمانی است.(علاقه بند، ۱۳۷۸)

 

سلامت سازمانی به وضعی فراتر از اثر بخشی کوتاه مدت سازمان دلالت داشته به مجموعه ای از خصایص سازمانی نسبتا ناپایدار اشاره می‌کند، یک سازمان سالم ‌به این معنا، نه فقط در محیط خود پایدار می ماند بلکه در دراز مدت قادر است به اندازه کافی با محیط خود سازگار شده وتوانایی های لازم را برای بقای خود پیوسته ایجاد کند وگسترش دهد .( مایلز، ۱۹۶۹)

 

به گفته هوی وفوریست^[۱] سلامت سازمانی توانایی سازمان برای بقا ‌خود است وسازمانی که سالم است با نیروهای مخرب خارجی به طور موفقیت آمیزی برخورد کرده و نیروی آن ها به طور اثر بخشی، درجهت اهداف و مقاصد اصلی سازمان هدایت می‌کند و دراز مدت علائم یک سازمان سالم را از خود نشان می‌دهند .( جاهد، ۱۳۸۵ )

 

نتیجه نوآوری و تغییر موفقیت آمیز تکامل است سازمان های موفق واثربخش خود را در امنیت آنچه می دانند وانجام می‌دهند پناه نمی دهند بلکه توجه خود را به نیازهای متعالی همچون پیشرفت خلاقیت خود یابی معطوف می‌داند و در جهت ارضای نیازها از نوآوری و تغییرواهمه ای ندارند. مدیران باید خود از عوامل ایجاد تغییر باشند و این را باور داشته باشند که سرعت درپذیرتن افکار نو وایده های جدید به موفقیت سازمان متبوعشان کمک می‌کند ،سازمانی موفق و ماندنی وپویا است که خود را با شرایط ونیازهای محیطی تغییر دهد ثبات از خواص اذهان تنگ است وترس از تغییر بواسطه انس گرفتن با وضع موجود موجب جمود فکری، احساس نا امنی و عدم آگاهی از شیوه های نوین با از دست دادن منابع می‌باشند .(زاهدی، ۱۳۷۶ )

 

اگر با تأمل به مجموعه دستاوردهای فرهنگی بشر(هنر ، ادبیات، فلسفه) اشیا و وسایلی که لوازم زندگی ما را تشکیل داده اندنظری بیفکنیم ، به آسانی در می یابیم که حتی ساده ترین لوازم موجود در این مجموعه مثل میز وصندلی … نیز محصول خلاقیت و نوآوری اندیشمندانی بوده است که در طول سال ها با پردازش اندیشه ها، نظریه ها و ابتکارات به شکل امروزی خود در آمده اند در حالی که در آغاز با ابتدایی ترین شکل خود در ذهن یک انسان خلاق مطرح شده اند سپس در مسیر گذشت زمان وپیشرفت دانش تکامل یافته است این اصل حتی رشد ذهن بشر را در برمی گیرد بی شک بشر امروز در آغاز ‌به این کره خاکی دارای ذهنی تهی بوده است که از طریق درگیر شدن با جهان پیرامونش بذرهای نهفته درون خویش را شکوفا نموده است مفاهیم ذهنی امروزی بشر، مجموعه ای از طرحهای تکامل یافته تشکیل داده‌اند که در گذشته به شکل ابتدایی در ذهن هزاران اندیشه خلاق جوانه زده وهر یک بنا بر قدرت خلاقیت ونو آوری خویش در تکمیل آن ها کوشیده اند . ( رضائیان ، ۱۳۸۱ )

 

نوآوری وخلاقیت از ارزشمندترین سرمایه های سازمان ها بوده وابزاری هستند که سازمان را ‌قادر می سازد تا سوار برامواج تغییر و تحول از رقبای خویش پیشی بگیرد چون سازمان‌ها و شرکت هایی موفق خواهند بود که در جهت نوآوری گام بردارند ومنابع و نیروی انسانی خود را در جهت نوآوری و خلاقیت تشویق نمایند. (رابیتز،۱۹۶۹)

 

^[۲]

 

۱-۱-بیان مسئله

 

سلامت سازمانی به وضعی فراتر اثر بخشی سازمان در کوتاه مدت دلالت دارد و به مجموعه ای از خصایص سازمانی نسبتا پردوام اشاره می‌کند یک سازمان سالم ‌به این معنا نه تنها در محیط خود پایدار می ماند بلکه در دراز مدت قادراست به اندازه کافی با محیط خود سازگار شده توانایی‌های لازم درجهت بقاخودپیوسته ایجادکندوگسترش دهد.( مایلز ۱۹۶۹ به نقل ازهوی ومیکسل، ۱۹۸۹ )

 

هر سازمان هدف یا هدف هایی ویژه دارد و ضمن حفظ خود وتحقق هدف ها و خود با محیط بیرون سازگار شده و از این رهگذر به وضعیت روابط متقابل بین اجزا خود را حفظ می‌کند این تعریف ‌در مورد یک سازمان آموزشی نیز صادق است اگر همه چیز در سازمان آموزشی روبه راه باشد بروندادهای مطلوب نظام حاصل خواهد شد ولی ماجرا ‌به این جا ختم نمیشود و برای شبکه اجرا و عملکرد آن ها در سازمان آموزشی می توان مجموعه ای از ویژگی های سلامت سازمانی را تصور کرد که با کفایت و کار ایی مداوم سازمان در انجام وظایف ارتباط دارد(علاقه بند، ۱۳۷۸)

 

سلامت سازمانی اشاره به شرایطی دارد که رشدوتوسعه سازمان را تسهیل یا مانع پویایی های سازمان می‌باشد سالم سازمان است که نه تنها در محیط خود دوام می آورد بلکه در یک برهه زمانی طولانی نیز به طور کافی سازش کرده و توانایی‌های بقا وسازش خود را به طور مداوم توسعه وگسترش می‌دهد. (میسکل، ترجمه سید عباس زاده ، ۱۳۷۶ )

 

ماتیو مایلز اولین نظریه پرداز سلامت سازمانی ابعاد و عوامل مؤثر شکل دهنده سلامت سازمانی را حد مطلوب وسنجیده ای از مقوله های هدف ، ارتباطات کافی، مشارکت در اختیار، بهره وری ازمنابع ،همبستگی ، روحیه ، نوآوری، استقلال ، انطباق پذیری و حل مشکلات دانسته است . (علاقه بند ، ۱۳۷۸)

برای بررسی میزان سلامت سازمانی ابتدا باید شناخت کافی روی ابعاد آن داشته باشیم هوی وفیلد من ( ۱۹۹۶) ابعاد سلامت سازمانی یا مجموعه خصایص ومتغیرهای سازمان آموزش را در هفت بعد بررسی کرده‌اند که عبارتند از:

 

۱- یگانگی نهادی( سطح نهادی) ۲ – بعد روحیه ( سطح فنی)

 

۳- بعد تأکید علمی ( سطح فنی) ۴- نفوذ مدیر در مافوق سطح (ادراکی)

 

۵- ساختدهی (سطح اداری) ۶- مراعات ( سطح اداری)

 

۷- حمایت از منابع ( سطح اداری)

 

مدارس سالم با نیروهای مانع ومخالف بیرونی به طور موفقیت آمیزی روبرو می‌شوند انرژی آن ها را در جهت نیل به اهداف سازمان سوق می‌دهند عملکردمدارس سالم در دراز مدت مطلوب و مساعد است هرچند ممکن است در یک روز اثر بخش یا غیر اثر بخش باشد سازمان پیوسته غیراثر بخشی ، سازمانی سالم نیست .( علاقه بند، ۱۳۷۸ )

 

سلامت سازمانی مدارس دخترانه از این جهت اهمیت دارد که نشان می‌دهد وضعیت موجوداین مدارس در ابعاد هفتگانه سلامت سازمانی چگونه است؟

تحقیق دیگری در اسپانیا روی ۲۷۳ مدیر انجام شده است. نتایج این تحقیق اشاره می‌کند که اجرای مدیریت کیفیت به میزان بین‌المللی کردن محیط صنعتی ( رقابت بسیار شدید در میان شرکت‌ها ) بستگی دارد. همچنین نتایج نشان می‌دهد که برای رسیدن به مدیریت کیفیت ایده آل، به دست آوردن عملکرد مالی خوب در محیط صنعت با سطح رقابتی بالا در میان شرکت‌ها و همچنین شایستگی های بین‌المللی و نوآوری زیاد از عوامل ضروری و بسیار مهم می‌باشند. این تحقیق از روش های آماری متنوعی برای اثبات فرضیه های خود استفاده می‌کند که از جمله می توان ضریب پیرسون، خی دو، ضریب همبستگی و ……. را نام برد (Mar Fuentes-Fuentes, Javier Lloréns-Montes, M. Molina-Fernández, Carlos A. Albacete-Sáez, 2011).

 

پژوهشی دیگر در کشورهای چین، کره جنوبی و تایوان، اثر فرهنگی را مورد بررسی قرار می‌دهد. در واقع این پژوهش ابعاد فرهنگی خاص را از عوامل مؤثر در اثر بخشی مدیریت کیفیت معرفی می‌کند. سازمان‌هایی با اجتناب از عدم اطمینان پایین، کمتر نگران انحراف از استانداردهای تعیین شده کیفیت بودند. بر عکس سازمان‌هایی با اجتناب از عدم اطمینان بالا، تمایل زیادی به حرکت در چارچوب استانداردهای تعیین شده کیفیت داشتند. در واقع اینکه کارکنان بخواهند که به طور سیستماتیک، استانداردهای تعیین شده مدیریت کیفیت را اجرا کنند یک ارزش فرهنگی بسیار مهم در اجرای مؤثر این برنامه می‌باشد. مطابق با این تحقیق همه فرهنگ‌های آسیایی در راستای ارزش‌های مدیریت کیفیت قرار ندارند. همچنین موانع مربوط به زبان تکلم از موانع آموزش مدیریت کیفیت ذکر شده است (J. Kull, Wacker, 2010).

 

نتایج پژوهش دیگری که در سال ۲۰۰۶ در بین ۲۱ کشور انجام شده است نشان می‌دهد که برخی از فرهنگ‌های ملی برای اجرای مدیریت کیفیت مساعدتر می‌باشند. نتایج این تحقیق حاکی از آن است که کشورهایی با ویژگی فرهنگی اجتناب از عدم اطمینان پایین، بیشتر به پیروی و متابعت از کیفیت بالای محصولات پایبند هستند. همچنین کشورهایی با فاصله قدرت پایین، فردگرایی و مردسالاری زیاد نیز اهمیت کمتری به اجرای برنامه های کیفیت می‌دهند. یکی از یافته های دیگر این پژوهش اشاره می‌کند که برخی از فرهنگ‌ها، یک نوع برنامه کیفیت خاص را بیشتر از دیگر برنامه ها اجرا می‌کنند. این تحقیق با بهره گرفتن از پرسشنامه هایی که در میان شرکت‌های تولیدی و عملیاتی توزیع شده است، پژوهش خود را انجام می‌دهد. ضمناً فرضیه های خود را با ۰۰۱/۰>p و با بهره گرفتن از تجزیه و تحلیل مقایسه ای به اثبات می رساند (Vecchi, Brennan, 2011).

 

تحقیق دیگری در صنعت خدمات چین روی مدیران کیفیت و مدیران ارشد انجام گرفته است که مطابق با آن عدم اطمینان محیط در توسعه سیستم مدیریت کیفیت نقشی اساسی دارد. همچنین نتایج نشان می‌دهد که شرکت‌های خدماتی کوچک که به طور محلی رقابت می‌کنند نیز می‌توانند حتی بدون سیستم مدیریت فرایند رسمی با بهره گرفتن از سیستم کیفیت به عملکرد خوبی دست یابند. شرکت‌های خدماتی کوچک شرکتهایی هستند که تحت شرایط رقابت درون کشوری و سطح عدم اطمینان محیطی پایین فعالیت می‌کنند. این تحقیق برای به دست آوردن داده ها، از پرسشنامه استفاده ‌کرده‌است و قبل از فرستادن آن ها به صورت تلفنی با مدیران تماس گرفته شده است. نسبت ‌پاسخ‌گویی‌ ۷۳% می‌باشد ‌به این معنی که ۱۴۵ شرکت از ۲۰۰ شرکت به پرسشنامه‌ها پاسخ داده‌اند. سوالات در طیفی به اندازه ۹ ( ۹ گزینه ای ) تنظیم شده اند که منجر به واریانس بیشتر می شود. پایایی آن ها با بهره گرفتن از آلفای کرونباخ مورد آزمون قرار گرفته است. این پژوهش فرضیات خود را با بهره گرفتن از خی دو و با ۰۱/۰=p مورد آزمون قرار داده است (Zhao, C.L.Yeung, S. Lee,2004).

 

نتایج تحقیق تجربی دیگری که در بخش دولتی آمریکا صورت گرفته است نشان می‌دهد که محیط کاری سازمان ( از جمله حمایت مدیران ارشد ) عاملی مؤثر در اجرای مدیریت کیفیت می‌باشد. همچنین حمایت مدیریت از کیفیت به طور قابل توجهی با حمایت سرپرستان، وظیفه گرایی، نظم و ترتیب کاری و ابتکار رابطه دارد. این تحقیق در سازمان هایی انجام شده است که از سال ۱۹۸۳ برنامه های بهبود کیفیت را اجرا می‌کنند. نسبت ‌پاسخ‌گویی‌ در سازمان‌های انتخاب شده، به طور متوسط برابر ۵/۵۵% می‌باشد (Taveira, A. James, Karsh, Sainfort, 2003).

 

بین سال‌های ۱۹۹۹ تا ۲۰۰۱ مطالعه ای در صنعت تولیدی ترکیه انجام گرفته است که این صنایع به سه دسته (۱) کارخانه های چوب بری و الوارسازی و حفظ و نگهداری چوب (۲) کارخانه های روکش سازی وتخته چند لا (۳) کارخانه های لوازم خانگی چوبی و دیگر محصولات چوبی تقسیم بندی شده بودند. این مطالعه ۸۵۱ شرکت کوچک و متوسط صنعت ترکیه در ناحیه دریای سیاه را شامل می شد و پرسشنامه های آن شامل سؤالاتی پیرامون جنبه‌های مالی و سرمایه گذاری طراحی شده بود. نتایج نشان می‌داد کمبود اطلاعات مالی و موانع بودجه ای عملکرد شرکت‌های کوچک و متوسط را به شدت تحت تأثیر قرار می‌دهد (Cemal Akyüz, Akyüz, Serin, Cindik,2006).

 

۲-۷ مکانیزم مدیریت کیفیت جامع

 

مدیریت کیفیت جامع روش مدیریت یک سازمان است که اساس آن، محور بودن کیفیت و مشارکت همه اعضای سازمان می‌باشد و هدف آن نیل به موفقیت در دراز مدت از طریق جلب رضایت مشتری و تأمین منافع همه اعضای سازمان در همه بخش‌ها و کلیه سطوح ساختار سازمانی و جامعه است. تأمین منافع جامعه به معنی برآورده کردن نیازمندی‌های جامعه می‌باشد و برای موفقیت این روش، رهبری قوی و آموزش همه اعضای سازمان ضروری می‌باشد.

 

مدیریت کیفیت جامع به عنوان یک سیستم پیشرفته کیفی ابتدا در ژاپن شروع به رشد نمود. سپس تکنیکها و مباحث آماری جهت ارزیابی به حوزه بخش ها و مشاغل غیر تولیدی ( خدماتی و پشتیبانی ) نیز کشانده شد که در آن مفهوم کیفیت با دستیابی به همه اهداف مدیریتی مرتبط است. دیگر فقط بخش تولید در مقابل کیفیت محصول مسئول نبود بلکه نقش تمامی واحدها، بخش‌ها و کارکنان در کیفیت مشخص گردید.

 

در نمودار زیر تعدادی از بخش‌های یک سازمان تولیدی نشان داده می شود که به بیان آماری نشانگر چندین جامعه آماری و چگونگی مناسبات آن با جامعه اصلی را در بر می‌گیرد. در واقع از طرف واحدهای فرعی کوششی جهت نزدیک شدن به شاخص مرکزی صورت می‌گیرد که در نهایت به جلب رضایت مشتری ( افزایش کیفیت، کاهش قیمت تمام شده، خدمات پس از فروش ) منجر شده و سازمان امکان بقا و رقابت را به دست می آورد. هرچند ایجاد شاخص در برخی از واحدهای خدماتی به سختی امکان پذیر است ولی دستیابی ‌به این شاخص‌ها به طور نسبی از ضروریات است.

 

شکل ۲-۴ مدل تعامل بخش‌های مختلف سازمان تولیدی

دیدگاه دوم، فشار روانی را به عنوان یک پاسخ فیزیولوژیکی در نظر می‌گیرد و مبتنی بر نشانگان سازگاری عمومی «سلیه» می‌باشد ( لوولو^۲، ۱۹۸۶).

 

• • دیدگاه سوم،فشار روانی را به عنوان یک محرک یا به عنوان پاسخ فیزیولوژیکی در نظر نمی گیرد، بلکه در آن دیدگاه فشار روانی به شبکه وسیعی از عوامل چون محرک-پاسخ ، ویژگی های فردی ، ارزیابی ها و سبک های سازشی گفته می شود که با یکدیگر تعامل دارند( استورا، ۱۹۹۹).

 

• • تمایز این دیدگاه ها از یکدیگر، در توجه آن به تفاوت های فردی می‌باشد، ‌بنابرین‏ اساس فشار روانی به عنوان عامل بیرونی است که توسط فرد در فضا و زمان معینی ادراک می شود و فرد دفاع های روان شناختی خود را برای مقابله با آن به کار می اندازد و عین حال نظام های خودکار زیست شناختی نیز با این دفاع های روان شناختی پیوند می‌یابند (استورا ، ۱۹۹۱).

۲-۳-۲مدل سه مرحله ای

 

مدل سه مرحله ای هانس سلیه حوزه مقابله با فشار روانی در سال های اخیر بسیار مورد توجه قرار گرفته است

 

^[۱۴]

 

با آنکه در جامعه ، مشکل فشار روانی کاملاَ شناخته شده است. روان شناسان بالینی و سایرین، پژوهش دقیقی درباره رابطه فشار روانی بهداشت روانی را شروع کرده‌اند.در نتیجه این پژوهش ها دامنه وسیعی از روش های درمانی برای مقابله با اضطراب و فشار روانی فراهم آمد که هم اکنون در سراسر حوزه خدمات بهداشتی و زمینه‌های دیگر به کار بسته می‌شوند . هانس سلیه (۱۹۳۶) مدلی سه مرحله ای برای فشار روانی پیشنهاد ‌کرده‌است.

 

اوایل مدل را نشانگان سازگاری عمومی می خواندند. نخستین مرحله ، واکنش هشدار یا پاسخ «ستیزیا گریز » است. دومین مرحله، مقاومت است که بدن تلاش می‌کند جهت بازگشت به مرحله تعادل انجام دهد و سومین مرحله، مرحله افسردگی و یا فرو ریختن است. سلیه متذکر می شود که فشار روانی جزئی طبیعی از زندگی روزمره است و تمامی موجودات زنده از آن اثر می‌پذیرند.

 

سلیه بین دو نوع فشار روانی یعنی فشار و آشفتگی فرق قائل است.فشار، سطحی از فشار روانی است که ما را در جهت عمل مناسب بر می انگیزد و باعث می شود مشکلات را حل کنیم.آشفتگی در جایی مطرح است که عملکرد رو به زوال است و کارکرد سازگارانه بدن دچار گسستگی می شود و پاسخ ها اعم از فیزیولوژیکی ، شناختی، عاطفی یا رفتاری سازگارانه می‌گردد.

 

سلیه اظهار می‌دارد که فشار روانی وقتی خطرناک می شود که به طور غیر معمولی طولانی می شود و در اکثر موارد رخ می‌دهد و یا بر یک عضو خاص از بدن متمرکز می‌گردد (بخشی پور، ۱۳۷۷).

 

جدول ۲-۱ : عامل پاسخ های جسمانی، شناختی و رفتاری به استرس مارتین شفر (۱۹۹۱).

 

 

 

 

 

 

 

 

جسمانی شناختی رفتاری افزایش میزان ضربات قلب و فشار خون

 

انقباض عضلانی، بی تابی، سردرد، لرزش، آسم، جوش های پوستی، سرطان و…

 

نفس نفس زدن، گیجی، احساس سوزش،تعریق و بی حسی

اشکال در تمرکز

 

ناتوانی در تصمیم گیری

 

اختلال حافظه، فراموشی

 

افزایش افکار خود انتقادگرانه منفی

 

افکار غیر منطقی تحریک کننده

 

تفکر فاجعه آمیز و نگرانی

افزایش پرخاشگری، عصبانیت، انزوای اجتماعی

 

نوشیدن مشروبات، ‌سیگار کشیدن و…

 

مشکل در خواب رفتن،زود از خواب بیدار شدن

 

افزایش تمایلات وسواسی

 

فقدان میل جنسی و تغییر در مصرف غذا

۲-۳-۳نظریه زیست شناختی:

 

نظریه زیست شناختی استرس (نظریه جنگ یا گریز) ، این نظریه اولین بار توسط والتر کانئن^۱ بیان شد. توجه کانون بیشتر بر روی واکنش فیزیولوژیکی انسان ها و حیوانات در پاسخ به خطر ادراک شده بود.کانون بر این عقیده بود که وقتی انسان و یا حیوان با خطری مواجه می شود احساس خطر باعث تحریک عصب سمپاتیک می شود و این فعل و انفعالات ما را برای پاسخ و واکنش جنگ و گریز آماده می‌کند و به همین دلیل نظریه جنگ و گریز نامیده می شود.در این نظریه این نکته قابل ذکر است که این واکنش در کوتاه مدت ، یک واکنش سازگارانه می‌باشد زیرا موجود را برای پاسخ سریعتر به خطر آماده می‌کند. اما اگر طولانی شود برای سلامتی مضر می‌باشد و باعث به هم خوردن تعادل حیاتی می شود و اگر ادامه یابد به سیستم بیولوژیکی آسیب می رساند (سارافینو، ۱۹۹۴).

 

نظریه سندرم سازگاری عمومی، یکی دیگر از نظریه های زیست شناختی استرس، نظریه هانس سلیه است که تمرکز اصلی وی نیز برواکنش ها و پاسخ های فیزیولوژیکی به محرک های استرس زا است و نظریه او به سندرم سازگاری عمومی مشهور می‌باشد که عبارت است از فرایند تلاش تعمیم یافته (عمومی)بدن برای اینکه از خودش در مقابل عوامل استرس زا دفاع نماید (فیست و براگون^۲، ۱۹۹۸).

 

۲-۳-۴نظریه روانشناختی:

 

این نظریه ها مبتنی بر جنبه‌های گوناگون روانشناسی که شامل شخصیت،واکنش های احساسی،ادراکات و دامنه وسیعی از رفتارهای انسانی می‌باشد که در ذیل به معرفی تعدادی از آن ها می پردازیم.

 

نظریه فروید^۳، به نظر فروید انسان ها دارای یک استرس فطری هستند و این ناشی از تکانه های درونی و تهدیدهای بیرونی است،رفتارهای به خصوصی به بروز اضطراب کمک می‌کند و دفاع های ناپسند و نا کارامد به رفتارهای روان رنجورانه و روان پریشانه منتهی می‌گردد. به نظر او دستگاه دفاعی مغز شامل مجموعه ای از فرایند های فکری یا مکانیزم های دفاعی است که این مکانیزم ها مجموعه ای از استرس های مقابله برای ‌برخورد با استرس است.

 

^[۱۵]

 

• • نظریه یونگ^۱، شخصیت انسانی را فرآیندی از خودیابی و مفهوم تفرد می‌دانست، تفرد ناشی از نیروی حیات معنوی است که وجود انسان و جهت زندگی او را مشخص می‌کند و به اعتقاد او خودآگاهی و تلاش برای درک بیشترخویشتن فرایند تفرد را افزایش می‌دهد.یونگ معتقد بود که فرایند تفرد ، تنش را کاهش می‌دهد و صرف وقت برای پی برد به اعماق ذهن باعث ایجاد وحدتی میان فرآیندهای ذهنی هوشیار و ناهوشیار و به دنبال آن احساس آرامش می شود که به آن تعادل روانی می‌گویند و او از تصویر سازی فعال در روش های آرامیدگی و مقابله ای استفاده می‌کند.

 

• نظریه آبراهام مازلو^۲به ویژگی های شخصیتی توجه خاصی داشت و از خصوصیات درونی اشخاص حرف می زند که به آن ها کمک می‌کند تا به مقابله با استرس برخیزند و به سلامت روانی برسند. او در نظریه خود، اشخاص

خودشکوفا را مطرح می‌سازد و به اعتقاد او این افراد می‌توانند به خودپذیری و عشق به خود دست یابند و ثابت می‌کنند که خودپذیری و عشق به خود ، ابزاری مهم و اساسی برای برخورد مؤثر با استرس هستند.

 

نظریه ویکتورفرانکل^۳، به اعتقاد فرانکل، هر تجربه ای که احساس تالم عاطفی را سبب گردد، معنای هدفمندی را دنبال می‌کند. رنج همانند شادی، بخشی از زندگی و عشق است و رنج و تالم را تجربه ای جهانی می‌داند که در اعتلای توانمندی های انسان و تکامل زندگی او نقش مهمی را ایفا می‌کند.

 

خوش بینی غم انگیز که فرانکل ‌به این اصطلاح اشاره می‌کند و منظورش این است که بتوانیم رنج را به تجربه ای معنی دار تبدیل کنیم و از این تجربه درسی بیاموزیم.به اعتقاد فرانکل تا حدی استرس نقش مهمی در سلامت جسمانی ایفا می‌کند و تنش درونی میان انسان‌ها امری اجتناب ناپذیر است، اما سلامتی ذهن وابسته به تنشی است