• تشویق

دولت از این طریق می‌تواند بدون ایجاد قوانین خاص ‌در مورد وضعیت ها و شرایط بخصوص موجبات گسترش و توسعه ویا برعکس عدم گسترش این وضعیت ها را فراهم سازد. به عنوان مثال دولت می‌تواند به منظور کاهش ترکم در ساعات اوج و یا عدم نیاز به ساخت راه های جدید و یا در جهت کاهش مصرف انرژی و یا حتی به منظور کاهش آلودگی هوا اقدام به ساخت و تولید برنامه های تبلیغاتی برای تشویق مردم به سفرهایی به صورت هم پیمانی صورت می‌گیرد، نماید.

• قانون

از جمله اقدامات دولت برای تامین منافع عمومی، وضع قوانین برای افراد و شرکت ها می‌باشد. به عنوان مثال در این مورد می توان تدوین استانداردهایی برای کاهش سرعت وسایل نقلیه به منظور کاهش مرگ ومیر ناشی از تصادفات، تدوین استانداردهایی برای کاهش آلودگی هوا و بهبود کیفیت محیط زیست، تدوین استانداردهایی برای افزایش کارایی انرژی، قانونمند کرد نرخ های شرکت های حمل ونقل و… .‌را نام برد.

◄ تکنولوژی های مربوط به حمل ونقل

در این قسمت تکنولوژی های تاثیر گذار برروی پارامترهایی چون سرعت، ظرفیت، دامنه فعالیت، قابل اعتماد بودن طرق مختلف و…مورد نظر می‌باشند. تکنولوژی های مذکور نیز تاثیر بسزایی بر روی تعادل حمل ونقل دارند. شایان ذکر است که در سال های اخیر معرفی هواپیماها به عنوان یک تکنولوژی دارای بیشترین تاثیر بوده تاجایی که در برخی از کشورها، با وجود هواپیما، مسافرت هایی که قبلا از طریق راه آهن انجام می گرفتند، اکنون به کلی حذف گردیده اند.

■ وضعیت اشتغال در صنایع مربوط به حمل ونقل:

حمل ونقل رشته ها و مشاغل متنوع زیادی را در برگرفته و از این جهت یکی از زمینه‌های گسترده اشتغال به شمار می رود تاجایی که در برخی از کشوهای پیشرفته صنعتی، از هر هفت نفرشاغل یک نفر دارای شغلی در ارتباط حمل ونقل می‌باشد.

رشته‌های مختلفی مانند رشته‌های مهندسی، برنامه ریزی، اقتصاد، مدیریت، علوم اجتماعی و… .به منظور طراحی، ساخت، بهره برداری و تعمیر و نگهداری سیستم های گسترده حمل ونقل، مورد نیاز می‌باشند.

در بیشتر کشورهای پیشرفته صنعتی، طراحی و ساخت وسایل نقلیه اکنون به صورت یک صنعت اصلی در حال توسعه درآمده است و از جمله موارد اشتغال زا در رابطه با حمل ونقل می‌باشد که به رشته‌های متعدد دیگری مانند مهندسی مکانیک، مهندسی برق و….هم نیازمند است.

در سایر قسمت های جامعه مانند قسمت های خدماتی، قسمت های مطالعاتی و تحقیقاتی، اقتصاد و اجتماع، محیط زیست و…‌نیز مشاغلی که مستقیم یا غیرمستقیم با حمل ونقل در ارتباطند، وجود دارند ولی به طور اخص مهندسان رشته حمل ونقل در سازمان های مسئولان طراحی، ساخت، راه اندازی و بهره برداری، تعمیرونگهداری سیستم‌های حمل ونقل ویا شرکت‌های مشاوره ای مربوطه مشغول کار می‌باشند. تخصصهای مختلف رشته حمل ونقل شامل طراحی، برنامه ریزی، ساخت، مدیریت و بهره برداری و تعمیر ونگهداری می‌باشند که هریک در پیکره اصلی حمل ونقل جایگاه خاص خود را دارند.

برنامه ریزی در حمل ونقل با انتخاب پروژه برای طراحی و ساخت یا تعریف مسئله آغاز شده و با جمع‌ آوری آمار، تجزیه و تحلیل آمارجمع آوری شده، فرایند پیش‌بینی ترافیک، تخمین تاثیرات تسهیلات حمل ونقل برمحیط زیست و کاربری اراضی، تعیین هزینه ها واستفاده های پروژه مذکور و درنهایت ارزیابی و ارائه راه حل های گوناگون ادامه می‌یابد.

طراحی و ساخت درحمل ونقل ارتباط بسیار نزدیکی با یکدیگردارند. طراحی مشخصات عمومی و کلی سیستم حمل ونقل، کارایی آن، انطباق آن ‌با قوانین و استانداردهای موجود را دنبال می کند.

به طور کلی طراحی مهندسی، طراحی روسازی، مسایل مربوط به زهکشی و مطابقت هر یک از مقادیر حاصل از طراحی با استانداردهای مربوطه، درمورد طراحی یک جاده وجود دارند.

ساخت نیز کلیه زمینه‌های مربوط به فرایند ساخت از آماده سازی و تسطیع تاریختن لایه‌های مختلف روسازی و در نهایت آماده شدن مسیر نهایی برای عبور ترافیک را شامل می‌گردد.

کلیه مسائل مورد بحث درمدیریت و بهره برداری از سیستم حمل ونقل پس از ساخت و آغاز بهره برداری در قلمرو مهندسی ترافیک قرار می گیرند. مدیرت پارکینگ، آنالیز تصادفات، به کارگیری علائم ترافیک و خط کشی معابر، بررسی عملکرد تقاطعهای دارای چراغ راهنمایی و بدون چراغ راهنمایی، کنترل سرعت و سایل نقلیه، تامین روشنایی معابر از جمله مسایل موجود در این زمینه می‌باشد.

تعمیر و نگهداری نیز در برگیرنده فعالیت ها و اقداماتی در جهت نگهداری سیستم حمل ونقل در کیفیت مناسب برای ارائه خدمت ( سرویس دهی) می‌باشد. ارتباط تخصصهای مختلف حمل ونقل رامی توان به صورت زیر نشان داد:

شکل ۲-۲- ارتباط بخش های مختلف حمل ونقل با یکدیگر

■ سیستم های حمل و نقل :

سیستم های حمل و نقل را میتوان از دیدگاه های متفاوتی مورد بررسی قرار داد. در این قسمت، این سیستم ها را از چند دیدگاه کلی و اساسی بررسی می نماییم.

◄ سیستم های حمل و نقل و اجزای تشکیل دهنده آن ها :

یک سیستم حمل و نقل را میتوان بر اساس اجزاء تشکیل دهنده آن را تعریف نمود. از این دیدگاه، یک سیستم حمل و نقل شامل قسمت های تسهیلات ثابت، نهادهای شناور و سیستم های کنترلی خواهد بود.در یک سیستم حمل و نقل، انسان ها یا کالاها در زمان معینی فاصله جغرافیایی مشخصی را طی می‌کنند و ضمن این جابجایی از نقطه ای به نقطه دیگر انتقال می‌یابند.

• تسهیلات

تسهیلات ثابت، اجزاء فیزیکی و ثابت یک سیستم حمل ونقل می‌باشند که به صورت شبکه ای ازکمان ها و گره ها نمایش داده می‌شوند. (هرکمان نمایانگر قسمتی از مسیر راه، راه آهن و یا خطوط لوله می‌باشد و هر گره نمایانگر تقاطع همسطح یا غیره همسطح، پایانه، بندرو یا فرودگاه می‌باشد.) طراحی تسهیلات ثابت به طور سنتی در قلمرو فعالیت های رشته مهندسی عمران که شامل گرایش های مهندسی خاک و پی، طراحی سازه‌ها، طراحی سیستم‌های زهکشی و طراحی هندسی راه ها می‌باشد، قرار دارد. که البته این نوع طراحی ها با نسبت های فیزیک یا اجزاء تسهیلات ثابت در ارتباط می‌باشند.اگر چه که ارتباط قسمت طراحی هندسی با سایر قسمت های طراحی متفاوت می‌باشد.( به عنوان مثال، طراحی سازه‌ها با کارایی و مقاومت سازه‌های مختلف در برابر تاثیر نیروها و بارهای وارده سروکار دارد.)

• نهادهای شناور و تکنولوژی

۱-۱-مؤلفه های فراشناخت^[۱۶]

فراشناخت مؤلفه‌ های متعددی را شامل می شود . با توجه به تعاریفی که از فراشناخت ارائه شد ، می توان دو مؤلفه‌ مهم را از همدیگر متمایز کرد. مؤلفه‌ نخست ، دانش فراشناختی فرد از خودش به عنوان یک پردازشگر اطلاعات و مؤلفه‌ دوم فرایندها و راهبردهای نظم دهنده ، کنترل کننده و نظارت کننده است . صاحب نظران به گونه های مختلفی به تفکیک این موضوع پرداختند . برای مثال ، فراشناخت دارای دو طبقه از کنش های ذهنی است . خود ارزیابی ‌در مورد شناخت و خود مدیریتی در فکر کردن ( کراس و پارسیس^[۱۷] ، ۱۹۸۸) ، دانش و کنترل خود و فرایند ( وینو گراد^[۱۸] و پارسیس ، ۱۹۸۸ ) . دو نوع فراشناخت به هم پیوسته است ، دانش درباره شناخت و نظارت بر آن ( بیکر^[۱۹] و برون ، ۱۹۸۵ ) . دو طبقه دانش فراشناختی و تجربه فراشناختی ( فلاول ، ۱۹۸۸ ) . فرادانش^[۲۰] ، فرانظارت^[۲۱] و استفاده مناسب و بجا از راهبرد است ، ( رفوث و همکاران ، ۱۹۹۳ ، ترجمه خرازی ، ۱۳۷۵ ) .

۱-۱-۱-دانش فراشناختی

با توجه ‌به این تعاریف می توان گفت اکثر محققان فراشناخت را به دو مؤلفه‌ تقسیم کرده‌اند . مؤلفه‌ نخست دانش فراشناختی است که همه بر آن توافق دارند و در همه نظریات وجود دارد . مؤلفه‌ دوم که از آن تحت عنوان تجربه فراشناختی ، نظارت و حتی راهبرد فراشناختی یاد می شود . مؤلفه‌ اول دانش فراشناختی است و زمانی حاصل می شود که فرد از توانایی‌های شناختی خود و نیز ناتوانایی های شناختی خود آگاه گردد. برای مثال ، که باید از بیرون بکند را یادداشت می‌کند تا در موقع تعیین شده و مناسب آن ها را انجام دهد. این آگاهی فرد از ضعف حافظه خود نوعی دانش فراشناختی است که به او اخطار می‌دهد اقدام مناسب را برای جبران این نقص انجام دهد ، ( رفوث و همکاران ، ۱۹۹۳ ، ترجمه خرازی ، ۱۳۷۵ ) .

فلاول ( ۱۹۹۸ ) معتقد است دانش فراشناختی به بخشی از دانش به دست آمده ما مربوط می شود ، که در ارتباط با امور شناختی به اعتقاد فراشناختی دانش و باورهایی است که به مرور از طریق تجربه در حافظه بلند مدت اندوخته می شود و ارتباطی به سیاست ، فوتبال ، الکترونیک و یا دیگر حیطه ها ندارد ، بلکه به ذهن و عمل آن مربوط می شود. اسکراو^[۲۲] و همکاران ( ۱۹۸۴ ) دانش فراشناختی را به سه طبقه : خبری ^[۲۳] ، فرایند^[۲۴] و شرطی^[۲۵] تقسیم می‌کنند که از بعضی جهات با طبقات دانش فراشناختی فلاول (۱۹۸۸) هم پوشی دارد ، ( رفوث و همکاران ، ۱۹۹۳ ، ترجمه خرازی ، ۱۳۷۵ ) .

طبقه دانش ‌در مورد شخص در نظر فلاول (۱۹۸۸) شامل دانش و باورهایی است که شخص ‌در مورد خود به ‌عنوان یک پردازشگر اطلاعات و دارای توانایی پردازشگری می‌داند. این طبقه دارای سه طبقه فرعی است : دانش بین فردی ، دانش درون فردی و دانش درباره شباهت های شناختی انسان ها . دانش بین فردی^[۲۶] : به دانش و باورهای فرد درباره ی تفاوت های شناختی بین انسان‌ها و دانش او درباره تفاوت عملکرد شناختی افراد مختلف اطلاق می‌گردد فرد خاصی ممکن است از جهت عملکردهای مختل یا عملکرد خاص شناختی با افراد دیگر تفاوت داشته باشد آگاهی فرد بر این تفاوت ها باعث می شود خود را با موقعیت یا تکلیف خاصی هماهنگ کند. دانش درون فردی^[۲۷] به دانش و باورهای فرد در باره ی تفاوت های شناختی درون انسان ها اطلاق می شود ؛ مانند تفاوت در عملکرد حل مسئله و درک مطلب . فرد خاصی ممکن است تکالیف حل مسئله را به خوبی انجام دهد ولی در تکالیف مرتبط با درک مطلب مشکل داشته باشد . و در نهایت ، دانش درباره توانایی‌های شناختی مشترک بین انسان‌ها به ‌عنوان سومین طبقه فرعی از دانش ‌در مورد شخص است . دانش و باورهایی درباره شباهت های شناختی انسان ها ‌به این معنا است که ذهن تمام مردم مثل یک پردازشگر شناختی عمل می‌کند و یا به ظرفیت حافظه کوتاه مدت انسان محدود است . علاوه بر موارد ذکر شده می توان گفت باورهای انگیزشی^[۲۸] یا اسنادهای علی^[۲۹] که فرد به آن معتقد است و آن را به کار می‌برد می‌توانند در طبقه دانش فراشناختی شخص قرار گیرند و عملکرد شناختی فرد را تحت تاثیر قرار دهند ، ( رفوث و همکاران ، ۱۹۹۳ ، ترجمه خرازی ، ۱۳۷۵ ) .

خلاقیت: افراد توانمند به حفظ وضع موجود راضی نیستند.

استقلال: افرادتوانمند استقلال رأی دارند و در قبال خود مسئولیت پذیرند.

انعطاف پذیری: افرادتوانمند تغییر در زندگی شخصی و کاری خود را به راحتی می‌پذیرند.

تمایل به اذعان و اصلاح اشتباه دارند.

دارای روابط انسانی هوشمندانه هستند.

۳-۴-۲-مدل شناختی توماس و ولتهوس درباره ی توانمند سازی روانشناختی

مدل شناختی توماس و ولتهوس (۱۹۹۰) به زنجیره ی یادگیری اجتماعی درباره ی محرک^[۸۳]، ارگانیسم^[۸۴]، رفتار ^[۸۵]و پیامد^[۸۶] (S-O-B-C) شباهت دارد. ‌بنابرین‏، بر فرایند های شناختی درون فردی که فرد را توانمند می‌سازد تمرکز می‌کند. مرکز مدل بر مداخلاتی نیست که هدایت کننده و سوق دهنده ی فرد در جهت توانمندسازی باشد، بلکه بر فرآیندهای درون فردی است که یک حالت توانمند شده در درون فرد ایجاد می‌کند. مدل به تجربه ی فرد از معنی داربودن، خود-تصمیم گیری، شایستگی ‌و موثر بودن تمرکز می‌کند (تایمون^[۸۷]،۱۹۹۸).

هسته ی اصلی مدل چرخه ای جاری از تعامل بین رویدادهای محیطی، فرآیندهای شناختی و رفتار است. رویدادهای محیط، اطلاعاتی برای فرد درباره ی پیامدهای رفتار جاری و رویدادهای مربوط به رفتار آینده برای فرد فراهم می‌کند. این اطلاعات مربوط به محیط، ارزیابی فرد از وظایف، ارزیابی موقعیتی را شکل می‌دهند. این ارزیابی از وظایف به فرد انرژی می‌دهند و رفتار او را تقویت می‌کنند(توماس و ولتهوس،۱۹۹۰).

ارزیابی از وظایف: یا ارزیابی های موقعیتی همان فرآیندهای شناختی هستند که به عنوان تفسیرها و سازه هایی از واقعیت دیده می‌شوند نه ضبط صرف واقعیت های عینی. فرد با پردازش اطلاعات نسبتاً مبهمی که از محیط دریافت می‌کند، ارزیابی یا قضاوت هایی درباره ی تکالیف خاص انجام می‌دهد. توماس و ولتهوس(۱۹۹۰)چهار بعد ارزیابی را به عنوان ابعاد شناختی انگیزش درونی نام می‌برند. این چهار بعد اثرات انگیزشی مضاعفی دارند. ارزیابی های موقعیتی، ترکیبی از عوامل انگیزش درونی (حالت های روانشناختی) فراهم می‌کنند که عبارتند از: معنی داربودن، انتخاب یا خود تصمیم گیری، شایستگی و مؤثر بودن. فرد از طریق ارزیابی های موقعیتی، قضاوت هایی(معنی داربودن، شایستگی، و …) درباره ی وظایف خاصی که به آن ها می پردازد انجام می‌دهد (توماس و ولتهوس،۱۹۹۰). این عناصر انگیزه ی درونی را که تحت عنوان توانمندسازی روانشناختی (اسپریتزر،۱۹۹۵) معرفی می‌شوند از طریق تأثیرشان بر رفتار و پیامدهای بعدی به عنوان آغاز کننده ی چرخه های خود تقویت کننده دیده می‌شوند؛ ‌بنابرین‏، تأثیری همانند کیفیت پیش گویی های خودکام بخش^[۸۸] دارند (تایمون،۱۹۹۸).

هر یک از این چهار مؤلفه در جریان دوره فعالیت می‌توانند به عنوان تقویت درونی عمل کنند. یعنی هر مؤلفه پاداشی است که فرد می‌تواند در جریان دوره ی فعالیت به خودش بدهد؛ پاداشی که تلاش مستمرش را تقویت می‌کند. در واقع هر یک از این مؤلفه ها توسط نظریه پردازان اولیه به عنوان یک نیاز یا تقویت کننده درونی مجزا مورد بررسی قرار گرفته شده اند(توماس و ولتهوس،۱۹۹۰).

انگیزش درونی انجام وظایف متعاقب نه تنها از رویدادهای بیرونی بلکه از شیوه ای که آن رویدادها تفسیر می‌شوند نیز تأثیر می پذیرد. به همین شکل دو عنصر درون فردی دیگر نیز به مدل اضافه شده اند تا بهتر دگرگونی و نوسانات ارزیابی وظایف را توضیح دهند که عبارتند از: ارزیابی های عمومی ^[۸۹]و سبک های تفسیری^[۹۰].

این دو عامل به عنوان میانجی گر و تعدیل کننده ی اثرات مداخلات بر ابعاد توانمندسازی روانشناختی دیده می‌شوند(توماس و ولتهوس،۱۹۹۰؛ تایمون،۱۹۹۸).

ارزیابی عمومی: باورهای تعمیم یافته فرد درباره معنی دار بودن وظایف، انتخاب و خود-تصمیم گیری و شایستگی انجام وظایف و مؤثر بودن هستند که به طور استقرایی از ارزیابی وظایف خاص در گذشته شکل گرفته اند و در زمان حال به توانمندسازی روانشناختی فرد تأثیر می‌گذارند. اما ارزیابی موقعیتی به طور قیاسی تا اندازه ای از ارزیابی های عمومی شکل می گیرند(توماس و ولتهوس،۱۹۹۰).

سبک های تفسیری و شناختی:بر اساس نظر توماس و ولتهوس(۱۹۹۰) تمایلاتی هستند درباره پردازش تفسیری فرد از رویدادها که در سه گروه عمده طبقه بندی می‌شوند:

الف)سبک ارزیابی: به تفسیر فرد از اینکه کارها چگونه پیش می‌روند، اشاره می‌کند. به عبارت دیگر سبک ارزیابی به استانداردهای شخصی که فرد برای ارزیابی کردن پیامدها به کار می‌برد، اشاره می‌کند.

ب)سبک اسنادی: به تفسیر فرد از اینکه چه چیزی باعث رویدادهای گذشته شده است، اشاره می‌کند. به عبارت دیگر سبک اسنادی به باورهای فرد درباره ی علل موفقیت یا شکست اشاره می‌کند.

ج)سبک تصوری: به تفسیر فرد از اینکه در آینده چه اتفاقی خواهد افتاد اشاره می‌کند. به عبارت دیگرسبک تصوری به تصورات شناختی فرد درباره ی رویدادهای آینده اشاره می‌کند، یعنی تجسم فکری یا پیش‌بینی های فرد درباره ی آنچه که می‌تواند باشد.

در واقع سبک های تفسیری به عنوان تعدیل کننده هایی مطرح شده اند که بر ارزیابی های موقعیتی تأثیر می‌گذارند. به علت نقش کلیدی سبک های تفسیری در چرخه ی انگیزشی، فرد ممکن است به طور روانشناختی خودش را توانمند یا ناتوان درک کند و باعث چرخه های خودارتقا دهنده^[۹۱] یا خودناتوان^[۹۲] کننده شود.

مداخلات توانمند کننده: مداخلات توانمند کننده جهت افزایش دادن ارزیابی های موقعیتی(حالت های روانشناختی) شیوه های تأثیر گذارنده ای بر متغیرهای مدل فراهم می‌کنند؛ همچنین در ارزیابی های عمومی افزایش تدریجی ایجاد می‌کنند. دو راهبرد عمومی مشخص شده اند: ایجاد تغییر در رویدادهای محیطی که پایه های ارزیابی موقعیتی هستند؛ ایجاد تغییر در سبک های تفسیری (شناختی) که فرد بر اساس آن ها رویدادهای محیط را تفسیر می‌کنند.

۵-۲- نتیجه گیری

خلاقیت و توانمندسازی در بسیاری از جهات مشابه اند. آن هاعبارت منحصر به فردی از استقلال، ریسک پذیری، اعتماد به نفس و تعهد هستند. افراد توانمند با ویژگی های اعتماد به نفس، خودآگاهی، خود کنترلی و خود ‌کارآمدی، تخیل گرا، و خوش بین مشخص می‌شوند، آن ها همچنین محیط را انعطاف پذیر می دانند. این ویژگی ها تشابه قابل ملاحظه ای با توصیف ویژگی های افراد خلاق دارند. در واقع می توان گفت که خلاقیت تنها در افراد توانمند اتفاق می افتد یا اینکه خلاقیت از توانمندی ناشی می شود.(ولتهوس،۱۹۹۰)

نصرت نصرتی نصرآبادی، (۱۳۷۹) در رساله ی ارشد خود یکی از عوامل عمده و مؤثر بر تحولات اساسی تعلیم وتربیت در قرن حاضر را تاثیر اندیشه‌های متفکران ومربیان بزرگ در فرایندهای تربیتی می‌داند، در این تحقیق به ملاک تشخیص حسن و قبح اعمال اخلاقی، ماهیت، تفاوت، مشمولیت و جامعیت تربیت اخلاقی از دیدگاه استاد مطهری و جیمز پرداخته شده است.

جعفر شاه نظری(۱۳۸۹) در مقاله ایی تحت عنوان”بنیاد اخلاق از نگاه قرآن” با نظریه ها و فلسفه های موجود به تبین اخلاق در قرآن پرداخته و تمام گزاره های قرآن را به هم پیوسته و ناظر به هم، در یک شبکه پیچیده و منسجم بیان می‌کند و فلسفه ی اخلاق را در قرآن، بر نظام توحید استوار می‌سازد.

نرجس ملک محمدی ، (۱۳۹۰) در مقاله ایی تحت عنوان “نقش نظام هستی شناختی قرآن در ارتقای اخلاق زیست محیطی” بیان می‌کند که تمام اجزای هستی مانند انسان هدفمند آفریده شده اند و در مسیری هماهنگ با سیر کمال انسانی در حرکت است ‌بنابرین‏ مراعات اخلاق زیست محیطی در مسیر تکوینی آن است ونظام هستی شناختی قرآن می‌تواند در ارتقای اخلاق زیست محیطی نقش چشمگیری داشته باشد.

فصل سوم

روش شناسی تحقیق

۱٫۳٫ مقدمه

کاربرد روش‌های تحقیق در حوزه علوم انسانی و تربیتی، از گذشته های دور همواره مدنظر دانشمندان بوده است، با رشد جوامع انسانی و توسعه ی علوم و فناوری، انسان به محدودیت روش های اولیه تحقیق در علوم اجتماعی و علوم انسانی پی برد و با تأمل بسیار، روش های نوینی را ابداع کرد تا بتواند در عرصه ی پژوهش های شناختی روابط انسانی و فرهنگی از پایایی و روایی بیشتری برخوردار باشند. (جانی پور ،۱۳۹۲ :۲۸ )

۲٫۳٫ روش شناسی تحقیق

یکی از روش های مناسب جهت تبیین دیدگاه ها و اندیشه ها استفاده از روش تحلیل محتوا می‌باشد. این روش با تجزیه و تحلیل مفاهیم و گزاره های استخراج شده از متن جهت گیری و نقش هر کدام را بیان و چارچوب حاکم بر آن ها را کشف می‌کند.

تحلیل محتوا در حقیقت فن پژوهش عینی- اصولی به منظور تفسیر و تحلیل محتوا است و تفکر بنیادی تحلیل محتوا عبارت است از قرار دادن اجزای یک متن (کلمات-جملات- پاراگرافها و … برحسب واحدهایی که انتخاب می‌شوند) در مقولاتی که از پیش تعیین شده اند. (باردن،۲۹:۱۳۷۵)

تحلیل محتوا یکی از مهم ترین و پرکاربردترین روش های تحقیق کیفی است و به درستی می توان گفت که هر محققی به صورتی با آن سر و کار دارد.همچنین تجزیه و تحلیل محتواهای متون مختلف به زمانی نسبتاً دور بر می‌گردد خصوصاًً در ایران، تجزیه و تحلیل متون یعنی جزء جزء کردن و یافتن ارتباط بین متون قرآنی (تفاسیر) و نظم و نثر فارسی در گذشته ای دور رواج داشته است. (ساروخانی،۵۱:۱۳۸۳)

در حقیقت تحلیل محتوا درباره متنی معنی پیدا می‌کند که آن متن برای انتقال پیام و مفاهیمی نوشته شده و دارای ماهیتی مشخص باشد. لذا ‌در مورد کلمات عامیانه ای که دارای مفاهیمی ساده ، بدیهی و مشخصی هستندبکار نمی رود. پیام هایی که از طریق متن منتقل می شود، می‌تواند دارای معانی مختلفی باشد لذا بواسطه ی تحلیل محتوا باید معانی اصلی آن پیام را بازشناخت. روش بازشناسی و تحلیل این پیام ها به صورت نظام مند بوده واز قوانین و دستورات مشخصی تبعیت می‌کنند. لذا آشنا شدن با روش تحلیل محتوا نیز ضروری می‌باشد.( کیوی و کامپنهود،۲۲۲:۱۳۸۱)

کاربردهای مختلف استفاده از روش تحلیل محتوا را می توان در دو حوزه ی مشخص کمی و کیفی تفکیک نمود. منظور از کاربردهای کمی، استخراج آمار و اطلاعات است که اگرچه به صورت عددی و در قالب نمودار و جدول ارائه می‌شوند، لکن موجب فهم اولیه و سریع کل محتوای مورد تحلیل شده و راه را برای ورود به تحلیل های کیفی باز می‌کنند.نتایج تحلیل های کمی به محقق می فهماند که مسیر تحلیل های کیفی خود را از کجا باید آغاز کند و به دنبال ‌پاسخ‌گویی‌ به چه پرسش هایی می‌باشد. از دیگر قابلیت های استفاده از روش تحلیل محتوا، درج یادداشت های نظری در ضمن تحلیل عبارات است که پیگیری آن ها می‌تواند بخشی از محتوای تحلیل های کیفی را تامین نماید. (باردن،۱۳۷۵ : ۱۳۱-۱۳۴)

۳٫۳٫ جامعه آماری و نمونه

جامعه آماری تحقیق شامل منبع دست اولی چون قرآن کریم می‌باشد وبرای فهم و درک بهتر آیات از تفسیر المیزان و نرم افزار الانوار و المبین استفاده شده است.

۳ . ۴ . ابزار جمع‌ آوری داده ها

داده های مورد نیاز با بهره گرفتن از”فیش‌های ثبت مطالعات” گردآوری و تنظیم می‌شود. اصولاً در مطالعات تحقیقی که به ‌صورت خواندن متون و فیش‌برداری قرار دارند، ثبت و نگهداری داده ها از مراحل اساسی است. از این رو به تهیه “فیش” یا برگه‌های مخصوص، به ثبت و یادداشت اطلاعات مورد نیاز اقدام می‌شود. این شیوه به نام “فیش‌نویسی” یا “ثبت اطلاعات” معروف است. محقق با مطالعه‌ دقیق متون مورد نظر و ‌یا ترجمه‌ی اولیه و ثانویه با علامت‌گذاری آن ها، متن کامل یا خلاصه شده یا گزیده مطالب را بر روی فیش یا برگه و در محل مخصوص ثبت می‌کند. با تنظیم این اطلاعات ثبت شده و طبقه‌بندی آن ها و به تناسب موضوعات و مباحث مطرح شده از این اطلاعات استفاده می‌شود. متن مورد استفاده برای ثبت در فیش ممکن است عین مطلب به صورت نقل و قول مستقیم یا برداشت محقق از مطلب و به صورت نقل و قول غیر مستقیم ‌یا ترجمه از متن به زبان دیگری باشد.(حافظ نیا،۱۳۸۹)

۳٫ ۵٫ روش تجزیه و تحلیل داده ها

در این مطالعه برای بررسی داده ها از روش توصیفی، تحلیلی و استنتاجی استفاده شده است. این پژوهش در ­نظر دارد، تا مفاهیم و مضامین اخلاقی در قرآن کریم را بررسی نماید و سپس به روش کمی به تفکیک و دسته بندی آیات، سنجش فراوانی واژگان کلیدی، موضوعات اصلی و فرعی بپردازد و در قالب جدول ارائه دهد و با فن تحلیل محتوای کیفی مضامین و مفاهیم، نقاط تمرکز و جهت گیری هر کدام از عبارات و آیات را بر این اساس استخراج نماید و در ادامه با روش استنتاجی و با استخراج نکات اخلاقی و کاربردی به بحث و طراحی نظری یک نظام آموزشی و تربیتی اخلاقی بپردازد.

فصل چهارم

یافته های تحقیق

۱٫۴ .مقدمه

اخلاق که با چگونگى رفتار و حالتهاى اختیارى انسان سروکار دارد، همواره جاذبه ویژه‏اى براى او داشته است و آدمى به دیده احترام در آن نگریسته است.

نهاد اخلاقى زندگى انسان، اساس و پایه تشکیل اجتماع و ظهور تمدنهاى بشرى است. حرمت اخلاق چنان است که حتى کسانى هم که خود به زیور اخلاق آراسته نیستند، آراستگان به فضایل اخلاقى را با دیده عزت مى‏نگرند و شان آن ها را والا مى‏دانند.

جذبه و دلربایى اخلاق، اگر از چشم‏انداز قرآنى به آن نگریسته شود، دوچندان خواهد شد. زیرا قرآن آخرین کلام الهى با بشر است و به اقتضاى این ویژگى، کامل‏ترین سخن را در باره اخلاق بیان ‌کرده‌است. فضایل اخلاقى از نگاه قرآن، صرفا وسیله‏اى براى سامان‏دهى به رفتار این جهانى آدمى، به غرض نظم و انتظام دادن به زندگى او نیست، بلکه از آن مهم‏تر، چونان مصالح ساختمانى براى پى‏ریزى بناى حیات ابدى او به حساب مى‏آید.

مازلو، معتقد است که”کار”روی تئوری‌های انگیزشی اثر مهمی دارد. تئوری رضایت شغلی مازلو معتقد است که انسان‌ها برانگیخته می‌شوند و رفتارهای آن ها توسط نیازهای راضی نشده‌اندازه گیری می شود و نیازهای انسان از پائین ترین سطح ( نیازهای کمبود ) در سلسله مراتب نیازها، به نیازهای سطح بالا ( نیازهای رشد ) می‌رسد. هرزبرگ، تئوری مازلو را تأیید کرد. تئوری دو عامله او بین انگیزش و فاکتورهای زنده که بر رضایت شغلی مؤثر است، فرق می‌گذارد. فاکتورهای زنده در مدل هرزبرگ سطح اول نیازهای مازلو و فاکتورهای انگیزشی به طور مستقیم برابر با بالاترین سطح نیاز مازلو می‌باشد

تئوری جذابیت انتظار

این تئوری توسط “ویکتور وروم” ابداع گردیده است. تئوری جذابیت- انتظار بیان می‌دارد که قبل از این که رفتاری انتخاب شود فرد، شقوق مورد نظر را ‌بر اساس کار مورد نظر و پاداش مورد ارزیابی قرار می‌دهد. بر پایه این تئوری، سه عامل بر رفتار تاثیر می‌گذارد: ارزش پاداش‌ها با عملکرد مورد نظر و تلاش مورد نیاز برای عملکرد، متغیرهای تئوری جذابیت انتظار عبارتند از:

ارتباط تلاش و عملکرد: آیا تلاش منجر به عملکرد خواهد شد ؟ چه مقدار تلاش برای عملکرد مورد نیاز است و احتمال موفقیت چقدر است ؟

ارتباط عملکرد- پاداش: چقدر احتمال وجود دارد که عملکرد خاص، پاداش یا نتایج مطلوب ایجاد نماید؟

جذابیت‌ها: جذابیت پاداش چقدر است ؟ این متغیر با میزان اهمیت پاداش برای فرد و میزانی که نیازهای ارضاء نشده فرد را برآورده کند ارتباط دارد.

تئوری برابری

ریشه‌های تئوری برابری را در “تئوری تفاوت ادراکی” و “تئوری مبادله” می شود دریافت. ‌بر اساس این تئوری، شخص نتایج حاصل از خود را آنچه در این صرف کرده، با دیگران مقایسه کرده و ‌بر اساس قضاوت خود احساس برابری یا نابرابری می‌کند. ‌بنابرین‏ فرد در مقایسه با دیگران می کوشد به هر طریقی به برابری برسد و تلاش جهت رسیدن به برابری وجود “انگیزش کار” است

‌بر اساس این نظریه افراد طبیعتاً، خواستار برابری هستند زمانی که احساس نابرابری مثبت می‌کنند، می کوشند تا از طریقی به برابر برسند. البته کسانی که احساس نابرابری منفی می‌کنند، مثلاً تصور می‌کنند که نسبت به دیگران زیادتر کار کرده‌اند ولی به آن ها کمتر پرداخت شده است. می کوشند تا از طریق، کاهش کیفیت تولید یا کم کاری به برابری مورد نظر خود دست یابند. نظریه برابری مسئله انگیزش را جدا از مسئله نیازها مطرح می‌سازد. و می کوشد تا بینشی تازه از فرایند انگیزش به دست دهد ( الوانی، ۱۳۸۵).

تئوری ای- آر جی^[۲۲]

یکی از استادان دانشگاه “یل” روی نظریه مازلو مطالعه کرد، نام این استاد “کلینتن آدرفر” بود. او نیازهای اصلی را به سه دسته تقسیم کرد. نیاز هستی یا وجود، نیاز داشتن ارتباط، نیاز رشد. او بر خلاف مازلو معتقد بود امکان دارد که افراد به صوت همزمان در پی تامین هر سه نیاز براید در این نظریه آمده که اگر نیازهای رده بالاتر افراد ارضاء نشود. میل و رغبت بیشتری پیدا می‌کند تا نیازهای رده پائین‌تر را ارضاء نماید (نبوی، ۱۳۸۳).

نظریه مک کله لند^[۲۳]

این دانشمند با شناسایی سه گونه از نیازهای اساسی انگیزاننده آن ها را به شرح ذیل بیان می‌کند.

• • نیاز به توفیق یا موفقیت: افرادی که شدیداًً در صدد کسب موفقیت هستند، موقعیت‌هایی را که جای ریسک‌های نه چندان بزرگ است. ترجیح می‌دهند تا بتوانند سهم تلاش خود را از آن مشاهده کنند. این گونه افراد هم چنین علاقه دارند ‌در مورد عملکردشان بازخوردی سریع و ملموس به دست آوردند. آن ها از طریق نیاز به انجام کارهای مبارزه جویانه برانگیخته می‌شوند

• • نیاز به کسب قدرت: یعنی کسب توانایی جهت اعمال نفوذ بر دیگران و کنترل آن ها می‌باشد. این نیاز سبب می شود که افراد مسئولیت‌های دیگران را بر عهده گرفته و به آن ها اعمال نفوذ نمایند آن ها در شرایطی رقابتی به انجام کار می پردازند. و همواره در پی کسب شهرت، اعتبار و تشخیص هستند و بیش از آن که به عملکرد مؤثر خود توجه کنند، به اعمال نفوذ بر دیگران علاقه مند هستند. در مقایسه با نظریه مازلو، معتقد است که نیاز به قدرت در جرگه نیاز به احترام و خودشکوفایی قرار دارد ( سید جوادین، ۱۳۸۳).

• نیاز به وابستگی یا تعلق: یعنی افراد نیاز به همجواری با همنوع نیز دارند. در این باره تحقیقات زیادی انجام نگرفته ولی محققان، تفاوت‌های متعددی را بین کسانی که دارای نیاز به تعلق هستند و کسانی که فاقد این نیاز می‌باشند، تشخیص داده‌اند. کسانی که دارای نیاز به تعلق هستند، خواهان گرفتن قوت قلب و حمایت دیگران بوده و به طور معمول به احساسات دیگران توجه می‌کنند. آن ها ‌بر اساس خواسته‌های دیگران به خصوص، اگر خواسته از طرف کسانی باشد که مورد احترام آن ها قرار دارند دست به عمل می‌زنند (گریفین^[۲۴]، ۱۳۸۳).

تحقیقات پیشین

تحقیقات انجام شده در خارج از کشور

چی کین ( ۱۹۹۳) به وجود رابطه معنادار میان روحیه دبیران و سبک‌های مدیران و اثربخشی مدرسه با بهره گرفتن از (ابزار مات) و رویکرد ترکیبی هوی و میکسل پی برده است.

سینگ ( ۲۰۰۴) نیز در پژوهشی که انجام داد ‌به این نتیجه رسید که برای دستیابی به تعهد کارکنان در امور محوله و خشنودی و رضایت شغلی و افزایش بهره‌وری، مشارکت کارکنان در تصمیم‌گیری امری ضروری است.

بروکس ( ۲۰۰۶)، نیز وجود رابطه بین مشارکت در تصمیم‌گیری و مهارت‌های ارتباطی پرستاران را نشان داد بدین معنا که پرستارانی که در ‌تصمیم‌گیری‌ها مشارکت داشتند در برخورد با بیماران رفتار بهتری را نشان می‌دادند. در پژوهش دیگری دامیر ( ۲۰۰۷)، در بررسی‌های خود بروی فارغ التحصیلان نیروی هوایی متوجه شد که افرادی که در تصمیم‌گیری‌ها شرکت می‌کنند در مقایسه با سایرین از سلامت روانی بالاتری برخوردارند و نمره آزمون‌های شخصیت این افراد بالاتر از دیگران است.

گنریچ (۲۰۰۱)، با بهره گرفتن از مدل وروم ویتون در پژوهش خود ‌به این نتیجه رسید مدیرانی که در تصمیم‌گیری‌های خود از سبک مشارکتی استفاده می‌کنند در به دست آودرن مهارت‌های مورد نیاز برای اداره سازمان و محول کردن مسئولیت‌ها به کارمندان خود موفق‌تر بودند.

تحقیق آنگلولد (۱۹۸۹) در زمینه‌ی تبیین موفقیت شغلی مدیران مدارس متوسطه مشخص شد که شیوه تصمیم‌گیری مشارکتی در مدارس فوق با موفقیت شغلی بیشتری در ارتباط است. در این تحقیق ۸۳ مدیر به عنوان نمونه‌ جمع‌ آوری اطلاعات انتخاب شدند و در نهایت مشخص گردید که میزان موفقیت شغلی مردان از زنان بالاتر است و همچنین شیوه های تصمیم‌گیری مشارکتی مدیران با موفقیت شغلی بیشتری همراه است

تحقیقات انجام شده در داخل کشور